18 POWODÓW DLACZEGO POWINIEN STAĆ SIĘ 24 POLSKIM PARKIEM NARODOWYM

#TURNICKI24PN

1. Turnicki jako jedna z najdzikszych ostoi Polski jest częścią potężnego leśnego kompleksu Karpat, największego zwartego lasu w Europie Środkowej. Społecznie postulowany Turnicki Park Narodowy chroniłby jeden z ostanich zachowanych fragmentów reliktowej Puszczy Karpackiej: bukowo-jodłowe starodrzewia istniejące tu nieprzerwanie już od XVIII w. To las z udokumentowanymi gatunkami wskaźnikowymi, typowymi dla lasów naturalnych. To nasze dobro narodowe oraz element światowego dziedzictwa przyrodniczego. Puszczę Karpacką WWF wymienia wśród 200 najcenniejszych przyrodniczo obszarów naszej planety.

2. Turnicki byłby jedynym parkiem narodowym w Polsce reprezentującym pasmo pogórzy. To ostatni taki rozległy i zarazem najmniej przekształcony w paśmie Pogórza Karpackiego region z przebogatą fauną, florą, unikalnymi przedstawicielami porostów i grzybów. Tu przenikają się wpływy aż czterech krain przyrodniczych: Karpat Wschodnich, Pogórza Karpackiego, Kotliny Sandomierskiej i Płaskowyżu Sańsko-Dniestrzańskiego. Będąc mozaiką lasów naturalnych, łąk, dolin rzecznych i sadów pozostałych po wysiedlonych wsiach, Turnicki zasługuje na ochronę pogórzańskiego krajobrazu jako park narodowy.

3. Naukowcy nie mają wątpliwości, że Turnicki powinien stać się Parkiem Narodowym. Wola i idea utworzenia obszaru chronionego na Pogórzu Przemyskim sięga przedwojnia. W 1938 r. potrzebę ochrony tutejszych lasów zgłaszał przemyski przyrodnik Tadeusz Trella. Dla idei Parku od lat 80. XX w. szczególnie wsławili się dwaj znani polscy naukowcy: geolog z krakowskiej AGH prof. Janusz Kotlarczyk oraz biolog prof. Jerzy Piórecki, ten ostatni znany również jako założyciel Arboretum w Bolestraszycach k. Przemyśla. Projekt parku narodowego o powierzchni ok. 17 tys. z 1992 r. autorstwa profesora Pióreckiego zdobył akceptację w ministerstwie i wojewodzie krośnieńskiemu oraz przemyskiemu zlecono podjęcie starań w celu utworzenia Parku. Projekt parku narodowego zaaprobowała również w 1994 r., a potem w 2011 r. Państwowa Rada Ochrony Przyrody. Dopiero w 1995 r. ówczesny Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnych, pomimo pozytywnego stanowiska Rady i Wojewody Przemyskiego oraz społeczników, odmówił powołania Parku, jako powód podając brak środków w budżecie.

4. Potrzebujemy nowych Parków Narodowych. Parki narodowe zajmują zaledwie 1% powierzchni Polski, a ostatni 23. park utworzono w 2001 r. Główną przeszkodą dla powstania nowych Parków są obowiązujące od 2000 r. przepisy ustawy o ochronie przyrody. Odtąd samorządy mają prawo weta dla powstania parku narodowego, co kłóci się z ideą parku narodowego jako dobra państwowego, nie zaś tylko lokalnego. Wymóg zgody samorządów realistycznie skazuje projekty nowych parków na niepowodzenie. Samorządom bowiem nie zapewnia się wsparcia rozwojowego związanego z ograniczeniami inwestycyjnymi przy obecności parku, ani nie opiniuje się wśród nich formy, jaką miałby mieć park narodowy.

5. Ten dziki teren jest obecnie zwykłym lasem gospodarczym. Obszar planowanego Parku jest chroniony w zaledwie 3% poprzez 3 rezerwaty („Reberce”, „Na Opalonym” oraz „Turnica”), pozostałą część traktuje się jako las gospodarczy, wycinając drzewa o wymiarach pomnikowych, dewastując leśny ekosystem poprzez drogi zrywkowe. Wobec niechęci władzy do powołania Turnickiego jako parku narodowego Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze opracowała i złożyła na ręce rzeszowskiej Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska projekt rezerwatu „Reliktowa Puszcza Karpacka”. Projekt ma na celu ochronę 8 tys. najcenniejszych ha spośród 17 tys., które zapewniałaby powierzchnia parku – lecz od 2016 RDOŚ nie udziela w tej sprawie decyzji.

6. Projektowany Turnicki to niemal w zupełności niezamieszkały, zwarty kompleks ponad 17 tys. ha, należący wyłącznie do Skarbu Państwa. Są to okoliczności idealne dla powstania parku narodowego, gdy żadne tereny nie należą do właścicieli prywatnych. Natomiast w otulinie Turnickiego znajdziemy miejsca o bogatej historii i walorach kulturowych, m.in. Kalwarię Pacławską, Rybotycze, Birczę, Wojtkową, mające wielki potencjał do przyciągania turystów. Większość zabytków historycznych i kulturowych położonych jest właśnie w otulinie, co sprzyja kumulacji ruchu turystycznego na obrzeżach Parku.

7. Gospodarka leśna w Turnickim jest nieopłacalna dla Lasów Państwowych, ze względu na trudny teren dla pozyskiwania drewna i zwiększone nakłady pracy. Praca zrywkowa w lesie jest słabo wynagradzana, mało popularna i ryzykowna dla zdrowia robotników fizycznych, których administracja Lasów Państwowych poprzez Zakłady Usług Leśnych wynajmuje. Mimo to wycinkę w Puszczy Karpackiej kontynuuje się dzięki istnieniu Funduszu Leśnego, którego zadaniem jest „wyrównywanie niedoborów w nadleśnictwach”. Gdyby nie centralne mechanizmy sterowania w Lasach Państwowych, umożliwiające przypływ gotówki do nierentownych górskich nadleśnictw, obszar ten nie budziłby zainteresowania dla pozyskiwania drewna.

8. Turnicki to istotny w skali kraju korytarz ekologiczny, łączący Bieszczady z Północnym Podkarpaciem i Roztoczem. Korytarze ekologiczne to szlaki migracji organizmów żywych, zapewniające wymianę osobników, materiału genetycznego, a zatem dobrostan populacji. Ostoje dzikiej przyrody, zamiast tkwić jak samotne wyspy wśród przekształconych przez człowieka terenów, potrzebują tworzyć żywą sieć. Korytarze ekologiczne są szczególnie ważne dla czterech dużych występujących tu drapieżników: niedźwiedzia, wilka, rysia, żbika.

9. Na obszarze Turnickiego bytują wszystkie duże drapieżniki naszego kraju: występujący wyłącznie w Karpatach niedźwiedź, wilk i ryś. Ten teren jest także niezwykle cenny dla ochrony występującego tu żbika, ze względu na niską gęstość zaludnienia, zwarte kompleksy leśne oraz łąki, gdzie ten skryty kot może polować. Zagrożeniem dla wszystkich tych dużych drapieżnych ssaków jest fragmentacja siedlisk oraz rozbudowa dróg, a dla niedźwiedzia również utrata potencjalnych gawr, które może zakładać w wiekowych i pokaźnych rozmiarach jodłach oraz niepokojenie w czasie snu zimowego. W ubiegłym roku pojawiły się także wiadomości o planach wprowadzenia wolnościowego stada żubra na terenie Nadleśnictwa Bircza.

10. Turnicki to kraina kolosalnych drzew. Wynik przeprowadzonej przez Fundację Dziedzictwo Przyrodnicze w latach 2016-2017 inwentaryzacji to ponad 6500 drzew o wymiarach pomnikowych. Najwięcej oznaczono jodeł pospolitych (aż 3486 jodeł mających powyżej 300 cm w pierśnicy na całym terenie projektowanego parku). Na drugim miejscu znalazł się buk zwyczajny (2069 drzew). Następnie: klon jawor (268), grab pospolity (232), jesion wyniosły (193), wiąz górski (83) i lipa (34). Największy buk zwyczajny miał wymiary 560 cm obwodu pierśnicy, zaś największa jodła pospolita – 480 cm. Dziś lista drzew-olbrzymów byłaby jeszcze dłuższa, gdyż kryteria dla niektórych gatunków drzew-pomników uległy złagodzeniu. Te wiekowe nawet ponad 300-letnie drzewa są kluczowe dla kondycji lasu oraz jako drzewa biocenotyczne, są także ostojami bioróżnorodności.

11. Pod względem bogactwa gatunków rzadkich i chronionych projektowany Turnicki Park wyróżnia się wśród wszystkich parków narodowych Polski. Występują tu mszaki i porosty oraz związane z martwym drewnem owady lasów pierwotnych: relikty lasów Puszczy Karpackiej. Niektóre opracowania mówią, że w okolicach projektowanego Turnickiego znajduje się największe w polskiej części Karpat zagęszczenie reliktowych fragmentów Puszczy Karpackiej. Wskaźnikami naturalności tych lasów są m.in. chrząszcze związane z martwym, rozkładającym się i próchniejącym drewnem, np. zagłębek bruzdkowany, ponurek Schneidera, czy bardzo rzadki gatunek mola Scardia boletella. Niezwykle bogaty jest świat grzybów, z opisanymi gatunkami nowymi dla Polski.

12. Turnicki jest domem dla szeregu chronionych i rzadkich gatunków ptaków, wśród 152 stwierdzonych gatunków aż 138 jest pod ścisłą ochroną. Spotkać tu można najmniejszą sowę Polski: sóweczkę, puszczyka uralskiego, największa sowę: puchacza, dzięcioła białogrzbietego potrzebującego martwego drewna dla swojej bazy pokarmowej, oraz dzięcioła trójpalczastego, bociana czarnego. Dzięki mozaice lasów i łąk występuje tu skrajnie rzadki w skali kraju orzeł przedni, a także orlik krzykliwy: orły te do lęgów potrzebują lasów z drzewami o dużych rozmiarach, na których mogą wybudować gniazdo i gdzie nie będą płoszone. Turnicki jest kluczowym obszarem dla ochrony ptaków nie tylko w Polsce, ale i w Europie.

13. Turnicki to nie tylko Puszcza Karpacka, w jego granicach oraz otulinie występują cenne ekosystemy nieleśne. Tereny nieistniejących, wysiedlonych wiosek to dziś dziczejące drzewa owocowe w dawnych sadach, kapliczki, nagrobki, podmurówki opuszczonych domów. Nieleśne ekosystemy Turnickiego to unikalny krajobraz łączący dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze. Na siedliskach tych opisano aż 178 gatunków porostów, w tym gatunki bardzo rzadkie. Z kolei w śródpolnych zaroślach tarniny lub głogu mieszka znany zaledwie z kilku miejsc w Polsce motyl barczatka kataks. Inne cenne dla Turnickiego motyle to rzadki skalnik driada oraz modraszek telejus i modraszek nausitous.

14. Park narodowy chroniłby dolinę dzikiej rzeki Wiar i jej dopływów: Jamninki i Turnicy. Wiar wraz z dopływami zachował naturalny nieokiełznany charakter, to rzeka nieuregulowana, wartka i dobrze natleniona, po przybraniach zmieniająca swój bieg i odsłaniająca nowe miejsca sukcesji przyrodniczej. Podmokłe łąki i łęgi w dolinie Wiaru są ostojami bioróżnorodności. O czystości wody świadczy występowanie tu raków szlachetnych i rzadkiego minoga strumieniowego. Powołanie parku zachowałoby naturalny charakter rzek, ułatwiłoby też pozyskanie funduszy na przyszłe oczyszczalnie ścieków.

15. Cenny obszar geologiczny. Ten aspekt bardzo silnie podkreślał prof. Kotlarczyk, jeden z twórców idei Turnickiego Parku Narodowego. Ten rejon należy do Brzeżnych Karpat Fliszowych, tworzy odrębną od Bieszczadów jednostkę fizjograficzną. Profesor Kotlarczyk podkreślał wschodniokarpackie walory geologii tego obszaru, liczne odkrywki, świadectwa zjawisk geologicznych o charakterze wyjątkowym nawet w skali globalnej („unikatowe profile stratotypowe, bogate stanowiska makrofauny, rzadkie skały pochodzenia organicznego i chemicznego, wyjątkowe formy sedymentacji”). Jednym z niezwykłych skarbów geologicznych jest opisany przez profesora Kanion w Rybotyczach.

16. Turnicki jest szansą dla lokalnej społeczności. To impuls, którego potrzebuje Pogórze Przemyskie. Park Narodowy budzi zwykle obawy mieszkańców w związku z listą wprowadzanych zakazów: zbierania grzybów, roślin, ograniczeniem inwestycji. Tymczasem dyrektor parku może łagodzić te zakazy czy ustalić można na drodze konsultacji społecznych taką formę parku, która nie kłóciłaby się z potrzebami mieszkańców, przy zachowaniu ochrony przyrody. Przede wszystkim powołanie parku to szansa dla rozwoju zrównoważonej turystyki, promocji tradycyjnych produktów, tradycji i rzemiosła. Rozwój turystyki przyniesie dochód mieszkańcom, gdyż sprzyja on powstawaniu lokalów gastronomicznych, galerii, sal edukacyjnych i muzealnych, wypożyczalni sprzętu sportowego, usług transportowych. Daje także szansę odciążenia ruchu turystycznego w „zadeptywanych” niedalekich Bieszczadach.

17. Wysoka lesistość Turnickiego i jego wielkie zdolności retencji wody zasługują na ochronę, by być naszym sprzymierzeńcem w walce z suszami, które nasilają się w związku z kryzysem klimatycznym. Wycinka Puszczy Karpackiej prowadzi nie tylko do utraty siedlisk i bioróżnorodności, ale i niekontrolowanego spływu wody drogami zrywkowymi. Zwiększa się ryzyko lokalnych podtopień, następuje erozja gleby, woda zostaje utracona dla łagodzenia lokalnego klimatu w okresie susz, a zamulenie spływającej wody do rzek nie sprzyja rozwojowi narybku z ikry. Górskie lasy są o wiele więcej warte jako magazyn wody i dwutlenku węgla niż jako źródło drewna, które można pozyskiwać z innych, mniej cennych obszarów Polski, gdzie mamy do czynienia z plantacją sosny, a nie lasem naturalnym.

18. Społeczne poparcie dla powołania nowych Parków Narodowych. W 2018 roku Fundacja WWF Polska zebrała ponad 142 tysiące podpisów pod petycją o utworzenie Turnickiego Parku Narodowego. Kolejne pokolenia, naukowcy z różnych środowisk, społecznicy, zwykli obywatele upominają się o niezwłoczną potrzebę nadania Turnickiemu rangi parku narodowego, rozumiejąc, że jest to dobro narodowe, które nie może zostać zaprzepaszczone.